Noah Korevaar Films & Series 26 mei 2025, 13:51

Leestijd: 4 minuten

Videoland scoort geprezen oorlogsfilm: ‘Pijnlijk actueel’

De Nederlandse streamingdienst Videoland heeft met The Road to Auschwitz een van de beste oorlogsdocumentaires van de afgelopen tien jaar toegevoegd. De historicus Simon Schama laat zien dat de Holocaust verder reikte dan alleen Auschwitz, en waarschuwt voor de gevaarlijke banalisering van de genocide.

De Britse historicus Simon Schama, geboren twee weken na de bevrijding van het concentratiekamp Auschwitz, kon het decennialang niet opbrengen om de plek te bezoeken waar meer dan een miljoen Joden werden vergast.

Videoland presenteert The Road to Auschwitz

“Dagtrips naar Auschwitz. Op tijd terug in je hotel voor de thee,” las hij in 1992 op station Krakau. Nee, dacht hij toen, “dat ga ik niet doen.” Maar de tijden veranderen. Helaas. En als Elon Musk grijnzend de Hitlergroet brengt, Kanye West een swastika op zijn albumhoes zet en Tucker Carlson zijn miljoenen luisteraars vertelt dat Churchill de echte schurk van de Tweede Wereldoorlog was, dan wordt het tijd voor actie. Het resultaat is The Road to Auschwitz, een indrukwekkende oorlogsdocumentaire die nu op Videoland te streamen is.

Menig boek of documentaire over de concentratiekampen begint en blijft daar: in de kampen zelf. De 80-jarige historicus Simon Schama pakt het anders aan, en laat met The Road to Auschwitz juist zien dat de Holocaust veel meer omvatte dan alleen het bekendste vernietigingskamp.

Oorlogsfilm spaart de kijker niet

De massamoord begon al dagen na de Duitse inval in Sovjet-gebied in Litouwen, eind juni 1941. Vandaar ook de titel: De weg naar Auschwitz. In het Litouwse dorpje Kaunas werden 800 Joden vermoord, velen levend verbrand in hun huizen. De lokale rabbijn werd onthoofd. Schama neemt je in zijn confronterende documentaire mee naar de meest afschuwelijke details. Nee, hij spaart je als kijker absoluut niet. Van foto’s van stervende kinderen in de getto’s, tot een gevangene van Auschwitz, die zijn getuigenis in de grond verstopte voordat hij omkwam, en het verbranden van lijken beschrijft: de huid bladdert af en barst binnen seconden, de maag explodeert, blauwe vlammen komen uit de oogkassen, “het hoofd brandt het langst.” The Road to Auschwitz is geen makkelijk tussendoortje, laat dat duidelijk zijn.

Maar The Road to Auschwitz gaat verder dan alleen het documenteren van gruwelen. Schama laat zien hoe de industriële moord op Joden werd getolereerd door heel Europa. De documentaire bezoekt dus Kaunas in Litouwen, waar lokale inwoners toekeken terwijl hun Joodse buren werden afgeslacht. Een lokale filmmaker interviewde getuigen, waaronder een man die zich herinnerde dat hij als kind huilde tijdens het spektakel, omdat hij geen goed zicht had.

Ook Nederland komt aan bod

Nog schokkender: een vrouw toont haar gouden tand, die uit de mond van een Joodse persoon was getrokken. Ze lijkt een glimlach te onderdrukken. Litouwen voelt misschien als een ver-van-je-bed-show, maar Schama besteedt ook uitgebreid de aandacht aan Nederland, dat vóór de oorlog de veiligste plek in Europa was voor Joden, aldus de historicus. Schama laat zien hoe de Nederlanders aanvankelijk het Duitse antisemitisme verafschuwden, met de bekende Februaristaking als prominent voorbeeld.

Uiteindelijk maakte het geen verschil: het grote publiek bezweek voor de bezetter en 75 procent van de Nederlandse Joden werd vermoord. Geen land is immuun voor de krachten van het fascisme.
Een conclusie die niet alleen in de jaren veertig van de vorige eeuw opging.

De documentaire op Videoland schotelt je namelijk pittige cijfers voor: uit een onderzoek van de Anti-Defamation League bleek dat 46 procent van de wereldwijd ondervraagden antisemitische overtuigingen heeft. Verontrustend veel mensen kunnen geen enkel concentratie- of dodenkamp noemen.

‘Het kwaad komt stap voor stap’

En daarmee is The Road to Auschwitz een must watch. Juist omdat Schama laat zien hoe de boel kan escaleren: hoe we vanuit een situatie als de huidige, haast zonder dat je het doorhebt, in een veel gruwelijkere werkelijkheid kunnen belanden. Auschwitz begon ook niet in Auschwitz.

Of, zoals Holocaust-overlevende Marian Turski, die in februari dit jaar overleed, het samenvat aan het einde van de docu: “Het kwaad komt stap voor stap. En daarom moet je niet onverschillig zijn. Laten we beginnen met het verminderen van haat.”

The Guardian geeft de documentaire vier van de vijf sterren en noemt het “een grijpende film die niet bang is om lastige vragen te stellen.” Criticus Rachel Aroesti schrijft: “Schama’s beslissing om het verhaal opnieuw te vertellen via grafische beschrijvingen van het geweld en de horror doet belangrijk werk: het zorgt ervoor dat de Holocaust blijft gelden als een van de ergste gebeurtenissen in de menselijke geschiedenis.”

De Financial Times prijst Schama’s “moraal urgente taak” om Holocaust-herinnering te redden van “onterende trivialisering.” Oftewel, The Road to Auschwitz is pijnlijk noodzakelijk in een tijd waarin antisemitisme opnieuw de kop opsteekt. Gelukkig kunnen we ‘m nu ook in Nederland streamen, gewoon op Videoland. Nee, geen luchtige filmavond, maar wel een belangrijke.