Michiel Hekkens Architectuur 28 okt 2025, 09:21

Leestijd: 4 minuten

Dit kost het mega WK-stadion in Marokko en het loon van arbeiders

In Marokko verrijst momenteel het Hassan II Stadion, met een capaciteit van 115.000 toeschouwers officieel het grootste voetbalstadion ter wereld. Hoeveel kost dit staaltje mega-architectuur? En zijn het net als in Qatar de arbeiders die de grootste prijs betalen (hun leven) of is Marokko wél een fatsoenlijk land? Hoewel het te vroeg is om de onderste steen boven te halen − de eerste steen is niet eens gelegd − valt er over beiden al genoeg te zeggen.

Overigens dingt ook een ander stadion mee naar de status van de grootste ter wereld. Hier speelt de nummer 110 van de FIFA-wereldranglijst zijn wedstrijden. Er zouden 150.000 mensen inpassen, maar dat weet niemand zeker. Over het Rungado 1 Mei-stadion in Noord-Korea schreven we eerder dit artikel.

WK 2030 in Marokko: het Koning Hassan II Stadion

Terug naar Marokko, en wel zo’n 40 kilometer ten oosten van Casablanca. Hier wordt sinds augustus 2024 gewerkt aan het Hassan II-stadion. Het grondwerk is wel zo’n beetje klaar, de komende tijd gaat men de lucht in. Tot nu toe verloopt alles voorspoedig. Oorspronkelijk zou het stadion in 2028 klaar zijn, maar volgens de laatste officiële berichten van de verantwoordelijke commissie ligt men voor op schema en zou oplevering eind 2027 al mogelijk zijn.

Het Hassan II-stadion heeft een geraamd kostenplaatje van zo’n 430 miljoen euro, wat een vrij modale prijs zou zijn. In onderstaand schema zie je wat andere grote voetbalstadions in de afgelopen decennia hebben gekost.

Voor dat geld krijgt Marokko niet alleen het grootste, maar − als de artist impression ons niet bedriegt − ook het mooiste stadion ter wereld. De buitenkant bestaat uit een aluminium constructie, die de vorm aanneemt van een geplooid tentdoek. Dit is een eerbetoon aan de bedoeïenen, een nomadisch woestijnvolk dat de Sahara rondtrok. Onder het lichtdoorlatende ’tentdoek’ gaan naast het stadion ook botanische tuinen en openbare sportvelden schuil. Dit staat symbool voor de Marokkaanse gastvrijheid. Conceptueel is men wat ons betreft al met vlag en wimpel geslaagd.

Naast de nieuwbouw worden er overigens ook nog een aantal stadions in Marokko fors uitgebreid en gerenoveerd. Zes bestaande stadions krijgen een upgrade voor een totaalbedrag van 860 miljoen euro. Het totale kostenplaatje komt daarmee uit op ongeveer 1,3 miljard euro.

De arbeidsomstandigheden vergeleken met Qatar 2022

Dan de situatie in de bouwput. Hiervoor gaan we eerst even terug naar het schandalige WK 2022 in Qatar, waar steenrijke sjeiks te beroerd waren om de stadionarbeiders een menswaardig loon te betalen. Aan de stadions in Qatar werkten volgens de International Labour Organization circa 400.000 bouwvakkers voor minder dan 1 dollar per uur, vaak tien uur per dag in extreme hitte. The Guardian rapporteerde dat er 6.500 mensen tijdens de bouw om het leven kwamen.

De grootste schandvlek is echter het kefala-systeem van Qatar. Hierbij wordt een gastarbeider ‘geadopteerd’ door een werkgever, die daarna in juridische zin voor hem verantwoordelijk is. In de praktijk komt dit erop neer dat de werkgever alles kan doen en laten wat hij wil, zonder dat er voor de arbeider een rechterlijke instantie is om bij aan te kloppen. Het innemen van paspoorten was aan de orde van de dag. Arbeiders konden geen kant op. Niet terug naar hun land van herkomst, of überhaupt de bouwplaats af. In Nederland bieden we onze excuses aan voor slavernij van honderden jaren geleden, maar in veel Arabische landen (naast Qatar ook Saudi-Arabië, Bahrein, Jordanië) is dit anno 2025 nog steeds de realiteit van alledag. Steenrijke landen zonder enige moreel kompas. Het goede nieuws: in Marokko is er géén kefala-systeem.

Het salaris van de arbeider in Marokko: 225 euro per maand

In financieel opzicht is de situatie in Marokko ongeveer even armoedig. Het wettelijk minimumloon bedraagt ongeveer 225 euro per maand, wat neerkomt op iets meer dan 1 euro per uur. In de bouwput lopen naar verwachting echter ook illegale arbeiders rond, voornamelijk uit Sub-Sahara Afrika. Die krijgen in veel gevallen minder betaald.

Toch lijken de omstandigheden minder mensonterend dan in Qatar. Er zijn misstanden, maar die bestaan volgens rapporten van o.a. Amnesty International uit het niet of te laat uitbetalen van lonen. Slavernij of vrijheidsbeperkingen van arbeiders komen niet voor, doordat er dus geen kefala-systeem in Marokko is. Daarnaast is het klimaat vriendelijker dan in Qatar, hetgeen de arbeidsomstandigheden minder zwaar maakt. Zoals gezegd is de eerste steen nog niet gelegd, maar op papier zijn de stationsarbeiders in Marokko een stuk beter af dan in Qatar.